Όλα έχουν μια τιμή

Οι άνθρωποι δίνουν αξία στα προϊόντα που εμπορεύονται από τους αρχαίους χρόνους. Αρχικά, με το ανταλλακτικό εμπόριο. Μετά την εφεύρεση του συναλλάγματος, το χρήμα είναι αυτό που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην εμπορευσιμότητα των αγαθών. Τρόφιμα, στέγη, ρουχισμός, πρώτες ύλες, παντώς τυπου ηλεκτρικές συσκευές, μεταφορικά μέσα έχουν χρηματική αξία. Πρέπει, όμως, όλα τα αγαθά – ακόμα και τα πλέον απαραίτητα για τη ζωή – να έχουν μια τιμή; Μπορείτε να φανταστείτε μια αγορά νερού ανά τον κόσμο, όπου θα καθοριζόταν η παροχή του αλλά και η «αντικειμενική αξία» του από μεγαλομέτοχους ιδιώτες;

Οι παραπάνω ερωτήσεις – που ίσως φαντάζουν κινδυνολογίες – όχι μόνο δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα, αλλά αντιστοιχούν στη σύγχρονη αγορά νερού που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία 30 χρόνια στη Χιλή.

Το νερό, λοιπόν, που είναι το πλέον απαραίτητο συστατικό για κάθε είδους ζωή στον πλανήτη, που για κάποιους λαούς είναι ιερό, εμπορευματοποιείται στη Χιλή. Πιο συγκεκριμένα, το 95% των υδάτινων πόρων της χώρας ανήκει σε ιδιώτες. Αξίζει συνεπώς αναντίρρητα να ξετυλίξουμε το νήμα της ιστορίας αυτής που αν μη τι άλλο προοιωνίζει σημάδια από το ζοφερό μέλλον του πλανήτη.

Μετά την ανατροπή της σοσιαλιστικής κυβέρνησης και τη δολοφονία του Σαλβαντόρ Αλιέντε (από τις ΗΠΑ – κοινό μυστικό πλέον) στη Χιλή την εξουσία ανέλαβε ο δικτάτορας Αγκούστο Πινοσέτ την 11^η Σεπτεμβρίου του 1973. Βασική φιλοσοφία της διακυβέρνησης του ήταν η ιδιωτικοποίηση  όλης της δημόσιας περιουσίας στα πλαίσια μιας δήθεν φιλελεύθερης πολιτικής. Ζυμώνοντας, λοιπόν, την πεποίθηση ότι η χώρα κυβερνιέται από φιλελεύθερους δικτάτορες, ο Πινοσέτ θεσμοθέτησε το 1981 την ελεύθερη ιδιωτικοποίηση του νερού στη χώρα. Το βασικό επιχείρημα του ήταν ότι η αγορά θα καθορίζει πως «πρέπει» να διανέμεται και να χρησιμοποιείται το νερό. Το αποτέλεσμα: σήμερα υπάρχουν εταιρείες που έχουν στην κατοχή τους ποσότητες νερού που αντιστοιχούν σε εκτάσεις ίσες με το Βέλγιο.

            Αξίζει, όμως, πραγματικά να παρατηρήσουμε πως λειτουργεί αυτή η «πρωτότυπη» αγορά. Αρχικά, τα ύδατα της χώρας – πλην των θαλασσινών – έχουν κοπεί σε μερίδια που ονομάζονται δικαιώματα νερού. Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι είστε ένας ενδιαφερόμενος αγοραστής ενός ρυακιού σε μια περιοχή της Χιλής. Σε πρώτη φάση πρέπει να επισκεφτείτε μια υπηρεσία που θα σας ενημερώσει για τη διαθεσιμότητα του νερού που πρόκειται να εξαγοράσετε. Αφού ελεγχθεί, λοιπόν, η διαθεσιμότητα συμπληρώνετε μια αίτηση αγοράς δικαιωμάτων νερού, καταθέτετε τα χρήματα σας και έχετε έναν ολόκληρο ρυάκι στην ιδιοκτησία σας. Μην ξεχνάτε, η ιδιοκτησία είναι εφόρου ζωής, ενώ μπορείτε να απαγορεύετε σε μη ιδιώτες να χρησιμοποιούν ότι «δικαιωματικά» πλέον σας ανήκει!

            Ας εισχωρήσουμε, όμως, βαθύτερα στο ζήτημα για να ανακαλύψουμε ποιοι φορείς κατέχουν την πλειονότητα των υδάτινων πόρων στη Χιλή. Λίγη έκπληξη προκαλεί η αποκάλυψη αυτή, καθώς μεγα – κάτοχος νερού στη χώρα είναι οι μεταλλευτικές εταιρείες, που εκμεταλλεύονται και έχουν αγοράσει το 50% των διαθέσιμων υδάτινων πόρων στη έρημο Άτακαμα, καθώς και μεγάλο μερίδιο στην υπόλοιπη Χιλή. Οι μεταλλευτικές χρησιμοποιούν το νερό για να ξεπλένουν ορυκτά και να ξεκαθαρίζουν το χαλκό από πέτρες. Γιατί, όμως, το κράτος (έστω και το δικτατορικό καθεστώς του Πινοσέτ) επέτρεψε στις εταιρείες αυτές να συγκεντρώσουν τόση δύναμη στα χέρια τους;

            Η απάντηση έγκειται στις παρακάτω διαφωτιστικές πληροφορίες. Οι μεταλλευτικές εταιρείες – και κυρίως τα ορυχεία εξόρυξης χαλκού – είναι ο βασικός πυλώνας της οικονομίας της Χιλής. Πιο αναλυτικά, το μεγαλύτερο ορυχείο της χώρας, εν ονόματι ορυχείο Τσουκικαμάτα, είναι και το 3^ο μεγαλύτερο στον κόσμο, ενώ απασχολεί περίπου 8.000 ανθρώπους, σημειώνοντας παράλληλα κέρδη που αγγίζουν τα 11.000$ το λεπτό. Η εταιρεία Codelco, που διαχειρίζεται το ορυχείο αυτό, παράγει το 11% των συνολικών μετάλλων στον κόσμο και ξοδεύει για την επεξεργασία χαλκού 1900 λίτρα νερού το δευτερόλεπτο. Με αυτήν την ποσότητα καλύπτονται οι ημερήσιες ανάγκες σε νερό 432.000 Αμερικανών ή 1.216.000 Ευρωπαίων ή 16.416.000 Αφρικανών.  Όμως, αυτό δεν αγγίζει την Codelco και σαφως ούτε τις υπόλοιπες – περίπου 10 – ιδιωτικές και κρατικές μεταλλευτικές, επειδή τα ορυκτά (κυρίως χαλκός και λίθιο) αποτελούν το 17% του ΑΕΠ της Χιλής και ο επεξεργασμένος χαλκός κατέχει το 60% στην πίτα των συνολικών εξαγωγών της χώρας.

            Αν και οι μεταλλευτικές είναι αναφανδόν ο πιο ισχυρός μέτοχος νερού στη χώρα, δεν είναι ο αποκλειστικός. Ο τουρισμός στη Χιλή σχετίζεται άμεσα με την αγορά νερού. Η κατασκευή πολυάριθμων και πολυτελών ξενοδοχείων στην έρημο με πισίνες, τζακούζι, σάουνες κλπ είναι επαρκής (σύμφωνα με τον παραλογισμό της εποχής μας) αιτία για αγορά και εκμετάλλευση υδάτινων πόρων. Επιπλέον, μία νύξη που αξίζει να κάνουμε είναι ότι την τριαντακονταετία κατά την οποία εξελίσσεται η αγορά νερού έχει αναπτυχθεί ένας ολόκληρος οικονομικός μηχανισμός αγοραπωλησιών που περιλαμβάνει μεσίτες, δημοπρασίες καθώς και κερδοσκόπους.

            Πού οδηγεί όμως αυτή η αποτρόπαια τακτική; Τα νοσηρά αποτελέσματα της ανθρώπινης απληστίας δεν άργησαν να γίνουν αντίκρισμα στο φυσικό περιβάλλον. Αρχίζοντας από τις μολύνσεις του μεγαλύτερου ποταμού της Χιλής – Ρίο Λόα – που δίνει ζωή σε πολλούς οικισμούς ανά την έρημο Ατακάμα, αξίζει να υπογραμμίσουμε 2 περιστατικά. Το πρώτο παρουσιάστηκε το 1997 όπου ο ποταμός μολύνθηκε με την ουσία xantato (στην πραγματικό τητα άλατα και εστέρες από ένα ξανθικό οξύ) στην περιοχή της πόλη Quillagua και αχρήστευσε τη δυνατότητα άρδευσης και κτηνοτροφίας. Η τότε κυβέρνηση της Χιλής προσέλαβε γερμανούς ειδικούς στον τομέα αυτό, οι οποίοι υποστήριξαν ότι η μόλυνση είχε φυσικά αίτια. Η δεύτερη μόλυνση του ποταμού Ρίο Λόα τοποθετείτε το 2000. Στην περίπτωση αυτή, η τοπική υπηρεσία γεωργίας και κτηνοτροφίας της Χιλής – μέρος του υπουργείου Γεωργίας – υποστήριξε ότι βρέθηκαν βαρέα μέταλλα. Δείγμα των επαχθών συνεπειών δεν είναι άλλο από ερημωμένους οικισμούς, λόγω της υπεράντλησης νερού από τις μεταλλευτικές εταιρείες.

            Σα να μην ήταν αρκετές οι οχληρές απόρροιες στο περιβάλλον, οι μεταλλευτικές με την οικονομική εξουσία τους έχουν οδηγήσει τη χώρα στην λύση της αφαλάτωσης, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι της ερήμου να χρησιμοποιούν το αφαλατωμένο νερό, ενώ τα ορυχεία να έχουν στην ιδιοκτησία τους και να εκμεταλεύονται το φρέσκο νερό των ποταμών. Εύγε άνθρωπε. Ιδού το μεγαλείο σου! Η δικαιολογία των εταιριών, φυσικά, δεν είναι άλλη παρά το κόστος αφαλάτωσης και μεταφοράς του νερού στα 3.000μ υψόμετρο που βρίσκονται τα ορυχεία. Το κόστος, βέβαια, επωμίζονται οι απλοί πολίτες, στους οποίους σημειωτέον κόβεται η υδροδότηση ύστερα από δύο απλήρωτους λογαριασμούς.

            Η αναφορά μας στο πρόβλημα που ταλανίζει τη Χιλή κάπου εδώ θα μπορούσε να τελειώσει με τη σύγχρονη πολιτική κατάσταση που επικρατεί στη χώρα γύρω από αυτό το θέμα. Πριν την ανάδειξη δεξιάς κυβέρνησης το 2009, ο συνασπισμός «Μαζί Μπορούμε Περισσότερα» που είχε τα ηνία της χώρας προσπάθησε μάταια για μια συναίνεση για αναθεώρηση ή τροποποίηση του συντάγματος του Πινοσέτ. Το φόρουμ που έπρεπε να διενεργηθεί ποτέ δεν υλοποιήθηκε λόγω έλλειψης των απαραίτητων ψήφων. Οι νεοφιλελεύθεροι αντιστέκονται στην επανακρατικοποίηση του νερού. Και λεγόμαστε άνθρωποι, με μυαλό και μ' αισθήματα....(Κώστας Χατζής)